ربا ورباخواری

سوره : البقرة    آیه : 276

آیه : یَمْحَقُ اللّهُ الْرِّبَا وَیُرْبِی الصَّدَقَاتِ وَاللّهُ لاَ یُحِبُّ کُلَّ کَفَّارٍ أَثِیمٍ

ترجمه : خدا ربا را تباه و صدقات را افزون مى‏کند و او هیچ کفران پیشه گناهکارى را دوست نمى‏دارد

تفسیر
رباخوارى نقطه مقابل انفاق به دنبال بحث درباره انفاق در راه خدا و بذل مال براى حمایت از نیازمندان در این آیات از مساله رباخوارى که درست بر ضد انفاق است ، سخن مى گوید .

1-     رباخوارى موجب افزایش فقر در جامعه و تراکم ثروت در دست عدهاى محدود و محرومیت اکثر افراد اجتماع است .

 2-        انفاق سبب پاکى دل و طهارت نفوس و آرامش جامعه ، و رباخوارى سبب پیدایش بخل و کینه و نفرت و ناپاکى است .

3-     این آیه با شدت تمام ، ممنوعیت حکم ربا را بیان می کند.

4-     این آیه و سایر آیات مربوط به ربا هنگامى نازل شد که رباخوارى با شدت هر چه تمامتر در مکه و مدینه و جزیره عربستان رواج داشت ، و یکى از عوامل مهم زندگى طبقاتى و ناتوانى شدید طبقه زحمتکش و طغیان اشراف بود و لذا مبارزه قرآن با ربا بخش مهمى از مبارزات اجتماعى اسلام را تشکیل مى دهد.

5-     کسانى که ربا مى خورند، بر نمى خیزند مگر مانند کسى که بر اثر تماس شیطان با او دیوانه شده و نمى تواند تعادل خود را حفظ کند، گاه به زمین مى خورد و گاه بر مى خیزد (الذین یاکلون الربوا لا یقومون الا کما یقوم الذى یتخبطه الشیطان من المس ). در این جمله شخص رباخوار، تشبیه به آدم مصروع یا دیوانه بیمار گونه اى شده که به هنگام راه رفتن قادر نیست تعادل خود را حفظ کند و به طور صحیح گام بر دارد.

6-     آیا منظور ترسیم حال آنان در قیامت و به هنگام ورود در صحنه رستاخیز است ؟ در روایتى در تفسیر آیه مى خوانیم که امام صادق (علیه السلام ) فرمود: آکل الربا لا یخرج من الدنیا حتى یتخبطه الشیطان یعنى ، رباخوار از دنیا بیرون نمى رود مگر این که به نوعى از جنون مبتلا خواهد شد

7-     از پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) چنین نقل شده که فرمود: هنگامى که به معراج رفتم دسته اى را دیدم بحدى شکم آنان بزرگ بود که هر چه جدیت مى کردند برخیزند و راه روند، براى آنان ممکن نبود، و پى در پى به زمین مى خوردند از جبرئیل سوال کردم اینها چه افرادى هستند و جرمشان چیست ؟ جواب داد: اینها رباخواران هستند.

8-     در پایان این آیه اشاره به عذاب جاویدان شده بود، با اینکه مى دانیم چنین عذابى مخصوص کفار است ، نه افراد با ایمان گنهکار، گویا این تعبیر اشاره به آن است که رباخواران که اصرار بر ربا دارند، ایمان درستى ندارند، چرا که با این قانون مسلم الهى که مخالفت با آن ، همچون جنگ با خداوند است به مخالفت برخاستند و یا اینکه رباخوارى مستمر و دائم سبب مى شود که آنها بدون ایمان از دنیا بروند و عاقبتشان تیره و تار گردد.

9-     در این آیه مقایسه اى بین ربا و انفاق در راه خدا مى کند، مى فرماید: (یمحق الله الربوا و یربى الصدقات )خداوند ربا را نابود مى کند و صدقات را افزایش مى دهد

10- سپس مى افزاید: (و الله لا یحب کل کفار اثیم ) خداوند هیچ انسان بسیار ناسپاس گنهکار را (که آن همه برکات انفاق را فراموش کرده و به سراغ آتش سوزان رباخوارى میرود) دوست نمى دارد.

11- محق به معنى نقصان و نابودى تدریجى است ، و ربا نمو و رشد تدریجى است از آنجا که رباخوار به وسیله ثروتى که در دست دارد حاصل دسترنج طبقه زحمتکش را جمع مى کند و گاه با این وسیله به هستى و زندگى آنان خاتمه مى دهد و یا لااقل بذر دشمنى و کینه در دل آنان مى پاشد به طورى که تدریجا تشنه خون رباخوار مى گردند و جان و مالش را در معرض خطر قرار مى دهند. قرآن مى گوید: خدا سرمایه هاى ربوى را به نابودى سوق مى دهد این نابودى تدریجى که براى افراد رباخوار هست براى اجتماع رباخوار نیز مى باشد.

12- در مقابل ، کسانى که با عواطف انسانى و دلسوزى در اجتماع گام مى نهند و از سرمایه و اموالى که تحت اختیار دارند انفاق کرده و در رفع نیازمندیهاى مردم مى کوشند، با محبت و عواطف عمومى مواجه مى گردند و سرمایه آنها نه تنها در معرض خطر نیست بلکه با همکارى عمومى ، رشد طبیعى خود را مى نماید این است که قرآن مى گوید و انفاقها را افزایش مى دهد. این حکم در فرد و اجتماع یکى است.

 13-   کفار (از ماده کفور بر وزن فجور) به کسى گویند که بسیار ناسپاس و کفران کننده باشد و اثیم کسى است که گناه زیاد مرتکب مى شود. جمله فوق مى گوید: رباخواران نه تنها با ترک انفاق و قرض الحسنه و صرف مال در راه نیازمندیهاى عمومى شکر نعمتى که خداوند به آنها ارزانى داشته به جا نمى آورند بلکه آن را وسیله هر گونه ظلم و ستم و گناه و فساد قرار مى دهند و طبیعى است که خدا چنین کسانى را دوست نمى دارد.